Η Αρχαία Τριφυλία - Αριστομένης Γρηγορόπουλος
Η ΑΡΧΑΙΑ ΤΡΙΦΥΛΙΑ
Κατά την αρχαιότητα η περιοχή μεταξύ των ποταμών Αλφειού και Νέδας ονομαζόταν Τριφυλία. Ανατολικά συνόρευε με την Αρκαδία, με την εξής οριοθέτηση: Από τη Νέδα-αριστερά, στη Φυγαλεία-δεξιά του όρους Μίνθη, ο ποταμός Διάγων (Τζεμπερούλα), μέχρι τη συμβολή του με τον Αλφειό.
Ονομάστηκε Τριφυλία από τις τρεις φυλές που την αποτελούσαν (Πυλίων, Μινυών και Αιτωλοηλείων).
Σημαντικά στοιχεία και πολύτιμες πληροφορίες έχουν αφήσει δύο σπουδαίοι Έλληνες της Αρχαιότητας:
α) Ο Γεωγράφος Στράβων (64 π.Χ - 23 μ.Χ) από την Αμάσεια του Πόντου.
β) Ο περιηγητής Παυσανίας (2ος μ.Χ αιώνας) από τη Μαγνησία της Μ. Ασίας
Το τεράστιας σημασίας έργο τους αποτελεί αναμφισβήτητα πολύτιμο βοήθημα για τους ιστορικούς και τους αρχαιολόγους και χρησιμότατο οδηγό για την αρχαιολογική σκαπάνη, η οποία έχει φέρει και εξακολουθεί να φέρνει στο φως, τα αξιοθαύμαστα μεγαλουργήματα του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού.
Η Τριφυλία ήταν διαιρεμένη σε έξι διαμερίσματα με ισάριθμες ομόσπονδες πόλεις: Λέπρεο, Μάκιστος, Έπιο, Φρίξα, Πύργος και Ναύδιο, με συνεκτικό κέντρο το ναό του Ποσειδώνα και είχε πρωτεύουσα το Λέπρεο.
Ο Παυσανίας αναφέρεται στο πλήθος των ελιγμών της Νέδας και σημειώνει, ότι μόνο ο Μαίανδρος της Μ. Ασίας υπερέχει σε ελιγμούς.
Την Τριφυλία τη διεκδικούσαν οι Ηλείοι, οι Αρκάδες και οι Σπαρτιάτες. Κατά τους Μεσσηνιακούς πολέμους, η Τριφυλία ήταν υπέρ των Μεσσηνίων, γι΄αυτό οι νικητές Σπαρτιάτες, επέτρεψαν στους συμμάχους τους Ηλείους να την κατακτήσουν. Τότε δημιουργήθηκαν νέες πόλεις: Σαμικό, Ύπανα, Σκιλλούς, Τυπανέες, Βώλαξ, Στυλλάγγιο.
Το 400 π.Χ ο βασιλιάς της Σπάρτης Άγις ο Β΄, εκστράτευσε κατά της Ήλιδας, την οποία κυρίευσε. Μετά τη μάχη των Λεύκτρων (371 π.Χ) στην οποία ηττήθηκε η Σπάρτη, για πρώτη φορά (!!!) από τους Θηβαίους, η Τριφυλία επανήλθε στην κυριαρχία των Ηλείων. Επί Αχαϊκής Συμπολιτείας (2ος αιώνας π.Χ), έγινε ομόσπονδη με την Ήλιδα και επί Ρωμαϊκής εποχής, αναγνωρίστηκε ως ξεχωριστή χώρα. Τέλος, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ενώθηκε με τη Μεσσηνία και από τότε έχουν κοινή ιστορία. Το 1939, ως επαρχία Ολυμπίας, αποσπάστηκε από τη Μεσσηνία και προσαρτήθηκε στο Νομό Ηλείας.
Το Αίπυ ή Έπιον: Στο Έπιο έχει αναφερθεί διεξοδικά και εμπεριστατωμένα ο κ.Α. Μπιτσάνης, με σχετικό άρθρο του, το οποίο φιλοξενήθηκε στη Μακιστία (τεύχος 43/2005), γι΄αυτό δεν κρίνεται σκόπιμη η επανάληψη της ιστορίας του.
Ωστόσο, θα ήταν σοβαρή παράλειψη, να μην αναφερθεί η σημαντικότατη πρωτοβουλία που έχει αναληφθεί από το Σύλλογο Μακισταίων, για την ανάδειξη και αποκατάσταση του Θεάτρου του.
Αυτή η πρωτοβουλία φανερώνει την υψηλή πολιτιστική κουλτούρα των Μακισταίων και την ευαισθησία τους με τον πολιτισμό των προγόνων μας.
Χάρη στις μεθοδικές και συστηματικές ενέργειες του Συλλόγου, με πρωτοστάτη τον πρόεδρό του κ. Φώτη Βλάχο, ο οποίος ηγείται της μεγάλης προσπάθειας, το θέατρο υιοθετήθηκε από το «ΔΙΑΖΩΜΑ» και έχουν δρομολογηθεί οι απαραίτητες διαδικασίες για την εκπόνηση της μελέτης αναστήλωσής του.
Εφόσον υλοποιηθεί η αποκατάσταση της λειτουργίας του θεάτρου θα γίνει πόλος έλξης επισκεπτών, οπότε θα δημιουργηθούν ευοίωνες προοπτικές, για την τουριστική ανάπτυξη του τόπου, με πολλαπλά οφέλη, με την προϋπόθεση:
α) Να υπάρξει ενδιαφέρον εκ μέρους της πολιτείας για τη δημιουργία των απαραίτητων υποδομών (βελτίωση του οδικού δικτύου για την απρόσκοπτη πρόσβαση στον αρχαιολογικό χώρο κ.ά).
β) Οι πολιτιστικοί φορείς της περιοχής, σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και με τη συνδρομή των αρμόδιων κρατικών φορέων, να δραστηριοποιηθούν για τη διοργάνωση θεατρικών παραστάσεων και άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων.
γ) Οι εκπρόσωποι του Νομού μας στο Κοινοβούλιο, να περιβάλλουν με ενδιαφέρον το κεφαλαιώδες αυτό ζήτημα και να το εντάξουν στον πίνακα των προτεραιοτήτων τους, στηρίζοντας τη σοβαρή αυτή προσπάθεια, ώστε να πραγματοποιηθεί ο αντικειμενικός σκοπός.
Οφείλουμε όλοι μας, αφού ενστερνιστούμε το όραμα και το σκοπό των πρωταγωνιστών αυτού του σοβαρού εγχειρήματος, να συμβάλλουμε, ώστε να συγκεντρωθεί το απαιτούμενο ποσό των 30.000 ευρώ του κουμπαρά, προκειμένου να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος υψηλός και αξιόλογος στόχος.
Ας μου επιτραπεί να αναφέρω τη σχέση μου με τον συγκεκριμένο χώρο, η οποία είναι ιδιαίτερη, γιατί εκεί βρίσκονται οι ρίζες μου. Στους ανατολικούς πρόποδες του Κάστρου υπάρχει το χωράφι μας 30 στρεμμάτων περίπου, το οποίο καλλιεργούσαμε μέχρι τη δεκαετία του ΄80. Εκεί είχαμε το γρέκι μας και σε απόσταση 100 μέτρων περίπου από την ανατολική Πύλη, είχαμε τη χαμοκέλα μας, που τη μοιραζόμασταν με τα ζα μας. Στα παιδικά μου χρόνια, το Κάστρο το περπάτησα σπιθαμή προς σπιθαμή και πολλές φορές στάθηκα εκστατικά και περιεργάστηκα με δέος τα μεγάλα του τείχη, με τη φαντασία μου να με ταξιδεύει χιλιετίες πίσω και να κοιτάζω εμβρόντητος τους μακρινούς προγόνους μας, να κουβαλούν σαν Κύκλωπες, τις πελώριες πέτρες, για να οχυρώσουν την πόλη τους!
Κ α ϊ ά φ α ς : Ονομασία τους βουνού και της λίμνης, που βρίσκονται λίγα χιλιόμετρα από την πόλη της Ζαχάρως. Πήρανε το όνομα από τον Αρχιερέα των Εβραίων Καϊάφα, πρόεδρο του Μεγάλου Συνεδρίου, που καταδίκασε τον Ιησού σε θάνατο. Το πλοίο, με το οποίο ταξίδευε προς τη Ρώμη, για να παρουσιαστεί στον Καίσαρα, μετά τη σταύρωση του Χριστού, λόγω τρικυμίας, προσάραξε στη θέση εκείνη.
Στη βάση του βουνού αναβλύζουν δύο ιαματικές πηγές, που χρησιμοποιούνται για λουτροθεραπεία. Οι πηγές αναφέρονται από τον Στράβωνα και τον Παυσανία, ως ιαματικές κατά των δερματικών παθήσεων. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχε λίμνη και τα νερά των πηγών δεν χύνονταν στη θάλασσα, διότι μεσολαβούσε ψηλός αμμώδης λόφος. Με τα νερά των πηγών σχηματιζόταν το ποτάμι Άνιγρος , που έρρεε νότια και χυνόταν στον Ακίδαντα ποταμό (αυτός που πηγάζει από τα βουνά Μίνθη και Λαπίθα) και διοχετεύει τα νερά στη θάλασσα (Μπισκινόκαμπος). Άνιγρος σημαίνει ακάθαρτος και δυσώδης από το λατινικό “niger” . Στην περιοχή υπήρχε βαριά μυρωδιά, διότι τα νερά του Άνιγρου ήταν σχεδόν στάσιμα, επειδή το έδαφος δεν είχε κλίση και τα ψάρια δεν τρώγονταν. Εκεί κατοικούσαν οι νύμφες Ανιγρίδες, οι οποίες δια μέσου των πηγών, θεράπευαν τους πάσχοντες από λέπρα, εκζέματα, λειχήνες κ.ά.
Η Ομηρική Πύλος: Ήταν πόλη, την οποία ίδρυσε ο Πύλος και ήταν πρωτεύουσα του βασιλείου του Νέστορα.
Ο Πύλος ήταν βασιλιάς των Μεγάρων. Επειδή σκότωσε τον αδελφό του πατέρα του Βίαντα, αναγκάστηκε να αφήσει τη βασιλεία. Έφυγε με μία ομάδα προς τη Πελ/σο, όπου ίδρυσε την Πύλο, τον οποίο όμως αργότερα έδιωξε ο Νηλέας. Ο Νηλέας είχε φιλονικήσει με τον αδελφό του Πελία, για τη βασιλεία της Ιωλκού, γι΄αυτό έφυγε και κατέλαβε την Πύλο και από αυτόν προήλθε ο Νέστορας.
Ο Παυσανίας αναφέρει στα «Μεσσηνιακά» ότι η Πύλος βρίσκεται στη Μεσσηνία, ωστόσο, στα «Ηλειακά» σημειώνει ότι υπήρχε και Πύλος της Τριφυλίας, σύμφωνα με τους ντόπιους και σύμφωνα με την Ιλιάδα ε 544, την οποία είχε ιδρύσει ο Πύλος. Ο Στράβων ισχυρίζεται ότι η Ομηρική Πύλος ήταν η της Τριφυλίας και όχι η Μεσσηνιακή. Ο Στράβων στηρίζει τη θεωρία του αυτή σε αφηγήσεις της Ιλιάδας και της Οδύσσειας:
Ιλιάδα Λ.675: Ο Νέστορας άρπαξε μαζί με τους συντρόφους του, από τους Ηλείους, πολλά κοπάδια βοδιών, προβάτων, χοίρων και άλλων ζώων και «μέσα σε μια νύχτα» τα έφεραν στην πόλη της Πύλου. Κατά το Στράβωνα, η Πύλος αυτή ήταν Τριφυλιακή και όχι η Μεσσηνιακή, διότι η δεύτερη απέχει από την Ηλεία πάρα πολλά χιλιόμετρα και δεν μπορούσαν τα ζώα να φτάσουν εκεί σε μια νύχτα.
Οδύσσεια Γ6: Αναφέρεται ότι «ο Τηλέμαχος προερχόμενος από την Ιθάκη, προς αναζήτηση του πατέρα του, αποβιβάστηκε και βρήκε τους Πυλίους να θυσιάζουν παμμέλανας ταύρους στον Ποσειδώνα, το ιερό του οποίου βρισκόταν στο Σαμικό (Σάμιος Ποσειδών). Πάντως ούτε ο Στράβων, ούτε ο Παυσανίας εντόπισαν που ακριβώς βρισκόταν η Τριφυλιακή Πύλος.
Ο Στράβων δίνει ως απόσταση της Πύλου από τη θάλασσα τριάντα στάδια ή λίγο περισσότερα. Η πιθανότερη θέση βρίσκεται στα ενδότερα του Κακόβατου, όπου βρέθηκαν θολωτοί τάφοι (1908) με εξαίρετα αγγεία μυκηναϊκής εποχής.
Ο Σκιλλούς (-ούντος) - Ο Ξενοφών: Ήταν πόλη που βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή των Κρεσταίνων και τη διέρρεε ο ποταμός Σελινούς (-ούντος) (ποτάμι της Κρέσταινας). Ο Ξενοφών (430;-354; π.Χ) ήταν Αθηναίος ιστορικός, φιλόσοφος και στρατηγός.
Είχε ευαισθησία με την τάξη και την πειθαρχία και τον γοήτευε ο τρόπος ζωής των Σπαρτιατών. Βρισκόταν διαρκώς σε δράση και απεχθανόταν την αδράνεια και την τρυφηλότητα.
Όπως γνωρίζουμε από την ιστορία, ο Ξ. ως στρατηγός, που εκλέχτηκε από τους αξιωματικούς των Μυρίων, διαδραμάτισε ηγετικό ρόλο στην επιστροφή των Μυρίων από τα βάθη της Μ. Ασίας, τους οποίους οδήγησε κατά τρόπο υποδειγματικό μέσα από εχθρικά εδάφη και κάτω από εξαιρετικά αντίξοες και δυσχερείς συνθήκες στο Βόσπορο, με τους στρατιώτες να αναφωνούν με λαχτάρα το «θάλαττα! θάλαττα!», όταν έφτασαν στη Τραπεζούντα και αντίκρισαν τον Εύξεινο Πόντο.
Συνδέθηκε με στενή φιλία με το βασιλιά της Σπάρτης Αγησίλαο Β΄ και στη μάχη της Κορώνειας (394 π.Χ), πολέμησε με τους Σπαρτιάτες κατά των Αθηναίων. Οι Αθηναίοι για τα φιλολακωνικά του αισθήματα και διότι πολέμησε κατά την πατρίδας του, τον καταδίκασαν σε εξορία και δήμευσαν την περιουσία του.
Η Σπάρτη, αμείβοντας τις υπηρεσίες του, του παραχώρησε ένα κτήμα στο Σκιλλούντα, όπου τον έκαναν πρόξενο. Στο Σκιλλούντα ο Ξ. έζησε είκοσι χρόνια περίπου, ως γαιοκτήμονας, γράφοντας και ανατρέφοντας τους γιους του αυστηρά, κατά το Σπαρτατικό πρότυπο. Εκεί έγραψε τα περισσότερα έργα του.
Κατά «την κάθοδο των Μυρίων», οι Έλληνες στις συγκρούσεις τους με διάφορους λαούς που συναντούσαν στην πορεία τους, έπιασαν πολλούς αιχμαλώτους. Τους αιχμαλώτους τους πούλησαν και τα χρήματα τα μοίρασαν
μεταξύ τους.
Ο Ξ. διέθεσε μέρος του μεριδίου του και αγόρασε ένα κτήμα στο Σκιλλούντα. Εκεί έκτισε ναό προς τιμήν της θεάς Άρτεμης, ίδιον με το ναό της Εφέσου, μικρότερου μεγέθους. Το άγαλμα της θεάς έγινε από ξύλο κυπαρισσιού, όμοιο με το άγαλμα της Εφέσου, αλλά μικρότερων διαστάσεων.
Μετά την ταπεινωτική ήττα των Σπαρτιατών στη μάχη των Λεύκτρων (371 π.Χ), ο Ξενοφών εγκατέλειψε το Σκιλλούντα και εγκαταστάθηκε στην Κόρινθο. Ο Παυσανίας, κατά την περιήγησή του, βρήκε το Σκιλλούντα ερειπωμένο.
Αριστομένης Χ. Γρηγορόπουλος
π. Γενικός Επιθεωρητής Πελ/σου
Εθνικής Τράπεζας__